Het boek van hoop

Dit boek bevat inspirerende verhalen en herinneringen die ons vertellen dat er altijd hoop is. De levenslessen van Jane zullen zelfs de grootste pessimist aan het denken zetten. De tekst bestaat uit gesprekken en interviews die met haar gevoerd zijn door Douglas Abrams. Het leest vlot weg en geeft veel stof tot nadenken.

In onze huidige tijd is het moeilijk om te hopen op een geweldige toekomst. We worden geteisterd door een pandemie en een nog grotere dreiging komt steeds dichterbij: de klimaatcrisis. Jane Goodall, redder van chimpansees en hun omgeving, natuuronderzoeker en klimaatactiviste op leeftijd, is echter niet moedeloos. Voor haar is hoop altijd aanwezig én noodzakelijk. Argumenteren lost niets op, vindt ze. Mensen veranderen door verhalen die hun hart raken. Dat is wat hun activeert om hun leefwereld te veranderen en zo redden we de wereld. Onvervaard geeft zij al jaren lezingen, activeert ze mensen en zet ze programma’s op om de wereld op allerlei manieren te verbeteren.
Douglas Abrams, co-schrijver van ‘Het boek van Hoop’ kende haar faam en besloot te onderzoeken waar Jane haar hoop vandaan haalde en hij vroeg haar wat hoop is.

‘Het zijn donkere tijden’

Jane begint met het erkennen van de hebzucht, de corruptie, de haat en de blinde vooringenomenheid in de wereld. Het zijn machten die ons allen veel pijn bezorgen en het doet ons twijfelen: kan de wereld echt verbeterd worden? Kan het goede het kwade overwinnen?
Het antwoord luidt ja want hoe erg het ook is, er zijn altijd mensen die zich tegen het kwaad en onrecht verzetten. En ook al verdwijnen ze of verliezen ze hun leven, hun krachtige stemmen blijven doorklinken. We weten immers allemaal nog wie Ghandi en Martin Luther King zijn, hun stemmen geven mensen in deze wereld nog steeds kracht, hoop en inspiratie. Ook Jane denkt aan de verhalen van moed en vastberadenheid van de helden die opkomen voor een betere wereld wanneer zij terneergeslagen is.

Er zijn vier redenen om hoop te hebben aldus Jane. Gedurende het boek bespreekt en verdiept ze die redenen in de gesprekken die ze met Douglas Abrams voert. Abrams vraagt zich echter af of het niet al lang te laat is om de wereld te redden. Ze overtuigt hem ervan dat het niet te laat is als we nu in actie komen. En daarvoor is hoop nodig want hoop is een talent, een kracht, de eigenschap om te overleven en we bezitten hem allemaal. Het heeft niets te maken met optimisme want het leed moet verdragen worden en vandaaruit ontstaat opnieuw de kracht om actie te ondernemen. Hoop is niet iets ijls dat in de lucht hangt. Hoop is ook geen geloof, het is nederiger omdat niemand weet wat de toekomst brengt aldus Jane. Hoop is actie.

Het boek begint heel gestructureerd met een degelijke inhoudsopgave maar gedurende het lezen is dat niet altijd zo duidelijk meer te herkennen. Soms lijkt er veel herhaald te worden en raakt het zicht op de vooraf aangeboden structuur een beetje verloren. De boodschap komt echter wel heel duidelijk over. Zelfs ondanks of misschien juist wel dankzij de zoektocht naar wat hoop is. De gesprekken over hoop krijgen namelijk af en toe een esoterisch en/of filosofische randje. Janes praktische voorbeelden en levenservaringen kleuren deze verdieping effectief in zodat de boodschap over hoop handen en voeten krijgt. Sterker nog, je krijgt zin om haar voorbeeld te volgen.

‘Mijn hersens hebben gekraakt, mijn hart is geopend, mijn hoop is vernieuwd’

Haar verhalen weten het hart te raken, zoals het ontroerende moment bij de ceremonie voor de Twin Towers. Een boom heeft de aanslag overleeft en hij werd verzorgd tot hij weer hersteld was. Bij de herdenking zag men in de boom een vogelnest waar de jongen het nest al verlaten hadden. De kinderen die bij de ceremonie waren kregen tranen in de ogen, en ook zij waren klaar om uit te vliegen.
Ook haar voorbeeld van de manier waarop Churchill de RAF piloten moed insprak is exemplarisch. Deze zei ‘never in the field of human conflict was so much owed by so many to so few’. Hiermee doorbrak hij de wanhoop van de Engelsen in WO2 en Jane wil ermee zeggen dat de geest onverwoestbaar is en niet van ophouden weet. En dat kan ten goede aangewend worden want wat moeilijk is, is lastig en wat onmogelijk is, is net iets lastiger.

‘En ik voelde een andere hoop in me oplaaien, dat ze genoeg kracht zou hebben om nog vele jaren hiermee door te gaan’

Zo eindigt Douglas Abrams, die net als ik het eind van dit verhaal bereikt heeft en hoopt dat Jane nog lang als inspiratie zal dienen voor de mensen op deze wereld.

‘Miljoenen druppels vormen een oceaan’

Maar mocht ze onverhoopt sterven dan heeft Douglas inmiddels de hoop dat de ‘onverwoestbare geest in ons allen, zou afmaken waar zij niet aan toegekomen is.
Want : Together we can, Together we will.

Jane Goodalls lange carrière als natuuronderzoeker en bioloog heeft haar de overtuiging gegeven dat er, ondanks de nijpende toestand van onze planeet, vier redenen zijn om hoop te houden dat het tij nog gekeerd kan worden. In Het boek van hoop spreekt zij hierover met Douglas Adams, de auteur die ook vraaggesprekken met Desmond Tutu en de Dalai Lama heeft gepubliceerd.

Het boek is opgedeeld in drie delen, waarvan het middelste bestaat uit de dialogen met Adams, door hem op papier gezet. Hij schrijft met veel aandacht voor de omgeving, mens en dier, zodat ik als lezer het gevoel heb er aan tafel bij te zitten. Het resultaat is een zeer persoonlijk, indringend gesprek, gelardeerd met persoonlijke foto’s uit Janes archief.

Na een verbluffend rake analyse in het voorwoord door de bijna 90-jarige Jane over huidige toestand van de aarde, begint de dialoog. Adams neemt veel ruimte voor de kennismaking met Jane en haar familie in Tanzania, zoals hij gedurende het hele boek veel ruimte zal nemen voor omstandigheden en omgevingsbeschijvingen.

Janes inzichten zijn scherp en fascinerend, hoewel sommige ook niet echt nieuw zijn. Grappig maar ook confronterend vind ik het om te merken dat mensen Janes opvattingen niet hetzelfde zullen ervaren. Grappig omdat waar bijvoorbeeld ik me er heel goed in kan vinden, lijkt co-auteur Adams soms het gevoel te krijgen dat (citaat) ‘zijn wereld op haar kop gezet wordt en hij in de war raakt nu hij de wereld in een nieuw licht zag.’ Confronterend omdat ik echt hoop dat de mensheid Janes woorden serieus neemt.

Jane bespreekt ook de rol van deze mensheid in bijvoorbeeld het klimaatprobleem en de bedreiging van diersoorten en natuur. Dat doet ze ondanks alles met mededogen. Haar opvatting hierover is heel verhelderend en doet me denken aan Rutger Bregman in zijn De meeste mensen deugen. Het is niet echt onverwacht dat zij in deze wereldomvattende kwesties raakvlakken heeft met zowel Bregman als ook met Yuval Noah Harari (Sapiens). Het is gedachtengoed, of eigenlijk bewustwording die steeds meer voet aan de grond krijgt. Gelukkig.

"We moeten manieren vinden om mensen te laten inzien dat iedereen een bijdrage kan leveren, hoe klein ook. Elke dag opnieuw kunnen we iets doen voor de planeet. En het cumulatieve effect van die miljoenen kleine ethische acties zal beslist effect hebben. Dat is de boodschap die ik wereldwijd verkondig."

Deze dialogen zouden ook zeer geschikt zijn als documentaire op camera. Het lijkt me fantastisch om Jane Goodall te horen spreken, haar mimiek en non-verbale communicatie te zien. Om nog maar te zwijgen van shots van haar omgeving, zowel in Afrika als in Groot-Brittannië. Gelukkig vergoed Adams met zijn beeldende schrijfstijl wel een flink stuk.

Het boek van hoop geeft inderdaad reden tot hoop. Het zijn indrukwekkende vraaggesprekken, waarin interviewer Adams eveneens een substantieel aandeel heeft. Een enkele keer wel met iets teveel sentiment naar mijn smaak. Maar dat doet niets af aan Janes boodschap. Er is altijd hoop.

"Ik geloof oprecht dat we het tij kunnen keren, Doug. Maar, er is een maar, we moeten de gelederen sluiten en nu handelen. We hebben een kleine kans en die wordt steeds kleiner."
Ik hoop dat iedereen wakker wordt.